رویکرد جمهوری اسلامی در برابر پدیده نوظهور سلبریتی ابتدا رویکردی سخت‌گیرانه و محدود کننده بود اما این نگاه به تدریج ابعاد دیگری یافت. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در یکی از معدود گزارش‌های راهبردی درباره سلبریتی‌ها در ایران، به تشریح این پدیده پرداخته و از «وادادگی» در برابر آن انتقاد کرده است.
***
سلبریتی شکل مدرن‌شده «شهرت» است که در نتیجه برخی تغییرات و تحولات تکنولوژیکی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ساخته و پرداخته شده و در همه جوامع ریشه دوانده است.
فرهنگ سلبریتی در ایران در پاره‌ای از موارد نه به عنوان برون‌داد طبیعی تغییرات و تحولات تکنولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بلکه به عنوان یک پدیده فرهنگی به موازات تجربه مدرنیته و ورود فن‌آوری ارتباطی مورد توجه و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
مقامهای جمهوری اسلامی معتقدند فرهنگ سلبریتی و ارزش‌های بنیادین آن با ارزش‌ها و هنجارهای جامعه اسلامی در تناقض است؛ اما روند رو به رشد چنین پدیده‌ای در ایران، خلاف آن را ثابت میکند، به طوری که روز به روز نقش سلبریتی‌ها به عنوان گروهی مرجع در جامعه ایرانی پر رنگ‌تر می‌شود.
بر همین اساس است که همواره نظام‌های سیاسی در ایران، گرایش به مواجهه مستقیم و سخت با فرهنگ سلبریتی داشته و دارند.
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اخیرا در گزارشیبا عنوان «بررسی اجمالی سیاستگذاریهای فرهنگی در مواجهه با فرهنگ سلبریتی در ایران» منتشر کرده و ضمن بررسی تاریخ سلبریتی، به انتقاد از سیاست‌های جمهوری اسلامی در مواجهه با این پدیده پرداخته است.
این گزارش با نگاهی کوتاه به تاریخچه سلبریتی‌ها در ایران، از «داریوش»، «گوگوش»، «تختی» و برخی دیگر از چهره‌های سرشناس تاریخی به عنوان «سلبریتی‌های دوره پهلوی» نام برده است.
این گزارش در بخش دیگری از بررسی خود از تلاش برای تغییر نظام ارزشی حاکم بر سینما در اوایل انقلاب به عنوان یکی از مصادیق مواجهه با ارزش‌ها و هنجارهای متناظر با فرهنگ سلبریتی در ایران نام برده است.
این مرکز نوشته: «در این دوره، حضور بازیگران زن در فیلم‌ها با قواعدی همراه شد که در آن نباید از چهره زنان برای جذابیت فیلم استفاده می‌شد. زنان بازیگر حتی کسانی که قابلیت ستاره شدن [سلبریتی] داشتند، باید نقش‌هایی ایفا می‌کردند که از جذابیت‌های ظاهریشان استفاده نمی‌شد. این ویژگی‌ها درباره مردان هم تا حدودی رعایت می‌شد اما درباره زنان سخت‌گیرانه‌تر بود.»
این گزارش میگوید پس از سرنگونی نظام پهلوی، «مخالفت‌های بسیاری با فرهنگ سلبریتی» در ایران شد، اما به تدریج «از میزان مقاومت‌ها کاسته و شرایط را برای ظهور دوباره و گسترش آن فراهم کرد؛ تا جایی که در عصر حاضر این فرهنگ تا حد زیادی گسترش یافته و از قدرت اثرگذاری قابل توجهی برخوردار است.»
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری رونق گرفتن بازار سلبریتی‌ها در ایران کنونی را ناشی از «ورود تجهیزات و ابزارهای تکنولوژیکی، تغییرات و تحولات اجتماعی بسیاری در جامعه» اعلام کرده است.
این گزارش میگوید که «تلفیق فرهنگ سلبریتی غربی با شرایط خاص ایران، منجر به شکل‌گیری و رشد فرهنگ سلبریتی ایرانی شده» است.
به نوشته این گزارش، سلبریتی‌ها در ایران محصول اصلی و مستقیم نظام اقتصاد دولتی نیستند، هرچند که اختصاص بودجه‌های دولتی به فعالیت‌های فرهنگی و هنری در شکل‌گیری آنها تاثیر داشته است.
این مرکز همچنین اضافه کرده «ضعف واسطه‌گرهای قانونی و رسمی باعث شده که سلبریتی‌ها، به تنهایی، مسئول بازاریابی و مدیریت چهره خود باشند» که این به معنای استقلال نسبی آنها از دولت است.
این گزارش همچنین نوشته که استقلال سلبریتی‌ها در شرایط حاضر باعث شده که «نظام سیاسی با تکیه بر سیاست‌های سخت، به طور مستقیم با فرهنگ سلبریتی» برخورد کند.
به نوشته این گزارش، «مرور تجارب گذشته حاکی از ناکارآمدی سیاستگذاری فرهنگی در مواجهه با فرهنگ سلبریتی در ایران است. عمده این سیاست‌ها با سخت‌گیری اولیه (ممنوعیت) آغاز می‌شود و به مرور زمان، از میزان سخت‌گیری کاسته و سیاست ممنوعیت به محدودیت و در نهایت به وادادگی کامل تبدیل می‌شود.»
در ادامه این گزارش می‌خوانیم که «مواجهه مستقیم و سخت نظام سیاسی با سلبریتی‌ها، امر فرهنگی را تبدیل به یک امر سیاسی» کرده به طوری که «هر نوع کژرفتاری و ناسازگاری فرهنگ سلبریتی، به مثابه یک بحران سیاسی و امنیتی قلمداد» می‌شود.
آن‌طور که در این گزارش آمده «سیاستگذاریهای فرهنگی، به علل ساختاری اثرگذار بر گسترش فرهنگ سلبریتی توجه نمی‌کند و سطح تحلیل به برون‌دادهای خُردِ فرهنگ سلبریتی» بسنده میکند.
این گزارش «ضعف احزاب، سازمان‌های مردم نهاد و مشارکت اندک دانشگاهیان و متخصصان در مباحث عمومی جامعه» را زمینه‌ای برای حضور سلبریتی‌ها و اظهار نظرهای «سطحی و غیرتخصصی آنها در فضای عمومی جامعه» دانسته است.
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در ادامه گزارش خود با انتقاد از سخت‌گیری‌های ۴۰ ساله علیه سلبریتی‌ها از سوی مجموعه حاکمیت اسلامی، نوشته «ممنوعیت» کلیدواژه این سخت‌گیری‌ها طی این مدت بوده است.
از ممنوعیت رادیو تا ممنوعیت ویدئو و ماهواره که با گذشت زمان، از سخت‌گیری سیاستگذاری اولیه کاسته، ممنوعیت تبدیل به محدودیت و در نهایت وادادگی کامل شده است.
سیاستگذاری برای استفاده از چهره‌های هنری و ورزشی در تبلیغات تجاری، نمونه‌ای از این ناکارآمدی است. ممنوعیت استفاده از چهره‌های هنری و ورزشی در تبلیغات در سال ۱۳۸۷ به محدودیت در سال ۱۳۹۳ و وادادگی کامل در عصر حاضر منجر شده است.
این مرکز همچنین تبدیل مسایل فرهنگی به معضلات نظام سیاسی انتقاد کرده و نوشته است:«مشارکت سلبریتی‌ها در هنگام بروز بلایای طبیعی را می‌توان به کاهش اعتماد عمومی به نهادهای رسمی یا سایر عوامل نسبت داد.»
این گزارش ادامه داده است: «مواجهه سیاسی و امنیتی با این اقدام، به معنای ارتقای مساله به سطح سیاسی و ایجاد بحران برای نظام سیاسی است.»
به نوشته این مرکز، «تقلیل سطح تحلیل و سیاستگذاری به فرد، یکی از نقاط ضعف مواجهه با فرهنگ سلبریتی در ایران است.»
این متن یکی از معدود گزارش‌های راهبردی و انتقادی رسمی در ایران درباره سلبریتی‌ها و فعالیت‌های آنهاست که در پس پرده، مقامهای جمهوری اسلامی بخش قابل توجهی از این فعالیت‌ها را متضاد با اصول و قوانین اسلامی می‌دانند.
در ۲۰ سال اخیر این سیاست سخت‌گیرانه و تحدیدی بارها خود را در برخورد‌های متفاوتی از قبیل احضار، بازجویی، بازداشت یا برخی ممنوعیت‌ها برای هنرمندان و سایر افراد سرشناس نشان داده است.
مطالب مرتبط:
باخت رسانه‌ها از سلبریتی نیوزها و شبکه‌های اجتماعی در زمانه کرونا
از سکوت سلبریتی‌های فوتبال ایران تا جنبش اعتراضی بازیکنان عراق
وادار کردن هنرمندان به عذرخواهی و تشکیل «شورای سلبریتی‌ها» با هدف کنترل
]]>